![]() ![]() |
![]()
|
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
|
№
1(19)/2002
![]() Мастацтва
Нашы святыні
Мастацтва
Memoria
Паэзія
Проза
Haereditas
Мастацтва
Культура
Кантрапункт
Пра самае важнае
|
Манументальны жывапісны цыкл гродзенскага па-езуіцкага касцёла займае асаблівае месца ў беларускім мастацтве ХVІІІ стагоддзя. Ён мае дакладную дату стварэння – 1752 год і подпіс дойліда ў выглядзе манаграмы В.І.D. У адрозненне ад іншых роспісаў таго часу, роспісы гэтага касцёла выглядаюць больш цэльнымі па стылі. У 1898 годзе яны былі адноўленыя мастаком І.Чаевічам (кантракт на гэтую працу захоўваецца ў гістарычнам архіве Гродна). У 1990-я гады роспісы таксама былі адноўлены, але, на жаль, непрафесійнымі рэстаўратарамі. У гродзенскім крыжова-купальным трохнававым гмаху сценапісны цыкл займае 14 прамавугольных нішаў (прыблізна 1,5 х 4,5 м) уздоўж галоўнай і папярэчнай наваў. Яны знаходзяцца высока над аркамі пілонаў святыні. Роспісы прысвечаныя жыццю аднаго з заснавальнікаў ордэна езуітаў, місіянеру ХVІ стагоддзя, пазней кананізаванаму, святому Францішку Ксаверыю. Кожны сюжэт мае пісьмовае тлумачэнне на лацінскай мове. Сцэны выцягнуты і «чытаюцца» адна за адной злева направа ад хораў да прэзбітэрыя (як радкі ў кнізе), назва даецца па першых радках надпісу.
Ігнацы Дарэцці (1703–1768) – езуіцкі мастак, таксама нарадзіўся ў Празе. Ён значна адрозніваецца ад Ф.Обста гуманістычнаю адукаванасцю – быў добрым знаўцам філасофіі, грамадзянскага права, чэшскай, французскай, італьянскай, нямецкай і лацінскай моваў. Але ў параўнанні з Ф.Обстам, якога ў дакументах называюць «pictor» – мастаком, І.Дарэцці паўстае як «artem pingendi edoctus», як той, хто «мастацтву ўпрыгожвання вучыўся» (4, 106). У 1738 годзе, пасля пажару касцёла святога Ігнацыя ў Вільні, Дарэцці намаляваў у ім ілюзіяністычны галоўны алтар, які даваў перспектыўнае ўяўленне прасторы. Мастак жыў у Вільні да 1748 года, потым – у Ломжы, Мінску, у 1751–1754 гг. – у Пінску, затым – у Кабылцы пад Варшаваю, з 1762 г. – у Полацку, дзе і памёр. У некралогу напісана, што ён упрыгожыў мноства святыняў. Мабыць, у 1752 годзе мастак на некалькі месяцаў прыязджаў з Пінска ў Гродна.
Манументальны цыкл гродзенскай катэдры выкананы ў стылі мастацтва позняга барока ХVІІІ стагоддзя. Роспіс адметны выкарыстаннем зрокавай перспектывы, частым зваротам да пейзажа, імкненнем перадаць прастору з дапамогай колеру. Агульны каларыт фрэсак светлы, пабудаваны на тонкіх нюансах і адценнях блакітнага, ружовага, аліўкавага колераў.
У аналізе фрэсак можна вылучыць чатыры кампазіцыйныя групы: з выявай мора, інтэр’ера, пейзажа, архітэктуры. З чатырнаццаці сюжэтаў шэсць звязаны з адлюстраваннем мора. Выява мора ў іх вельмі выразная; прырода заўсёды мае свой унутраны настрой. Мора ўяўляецца бясконцай стыхіяй, якая далёка ў лініі далягляду пачынае спаборнічаць з небам. Неба і мора дзеляць усю кампазіцыю фрэскі строга па гарызанталі на дзве часткі, і гэта вызначае асобнае месца фона адносна адлюстраваных падзеяў. Паколькі трэба было ўдакладняць і ўзгадняць рух мора і групы Ксаверыя (сюжэт з марскім ракам), мастак «расцягваў» постаці так, што паралельныя рытмы пярэдняга і задняга планаў сумясціліся. Такім чынам, галоўная роля засталася за марскім пейзажам, які вызначае эмацыйны настрой фрэскавага цыкла.
Ва ўсіх сцэнах мастак не абмяжоўваўся выяўленчай трактоўкай тэмы. Сутнасць падзеі ён тлумачыў суправаджальнымі надпісамі на пліце, абеліску, камені. Яго не захапляла рэальная «рукатворнасць» існавання, аўтар ва ўсім падкрэсліваў цудатворную моц святла: Ксаверый выцягнуў рукі – і пажар скончыўся (сюжэт «Пажар у вёсцы»), выцягнуў рукі зноў – і на горад сышоў вогненны дождж (сюжэт «Пакаранне горада»). Эфектнасць, дзеянне «на паказ» надае кампазіцыі тэатральны характар. Дзеянне трох, яшчэ не згаданых тут сюжэтаў з цыкла «Дыспут», «З’яўленне Ксаверыя», «Праца ў шпіталі» адбываецца на фоне інтэр’ераў. Выява прасторы набліжаецца да звычайнага ў мастацтве ХVІІ–ХVІІІ стст. архітэктурнага фона – аркі, калоны, нішы, выступы і г.д. Звяртае ўвагу кампазіцыя «Дыспута». Францішак Ксаверый паказаны не ў цэнтры, а з левага боку, каля трону караля. Рытм павольнага руху сцэны, паставы дыспутантаў хутчэй нагадваюць антычны філасофскі дыспут у духу акадэмій эпохі Адраджэння, чым спрэчку аб веры ў Японскім каралеўстве, як сказана ў жыцці Ксаверыя (напісаным, напрыклад, Пятром Скаргам). Ураўнаважаныя сілуэты ўдзельнікаў дыспуту і калона інтэр’ера. Цікавыя выявы людзей, якія не сустракаліся ў ранейшых фрэсках цыкла – гэта постаці ў парыках і камзолах па модзе ХVІІІ ст., хоць размова ідзе пра ХVІ стагоддзе. Уключаны ў сцэну і людзі ў антычных тогах і фантазійным убранні. Перцэптыўная перспектыва з вынасам дзеяння на першы план прысутнічае і ў «Дыспуце». Такім чынам, у стылі роспісаў назіраецца імкненне да маляўнічасці, свабоды і асіметрычнасці ў пабудове кампазіцыі, вольнае сумяшчэнне планаў у кампазіцыі, калі аўтар прыстасоўвае глыбіню прасторы да фармату нішы. А калі памятаць пра светлы каларыт фрэсак, то няма ніякага сумнення ў тым, што перад намі – помнік жывапісу ў стылі ракако ў асаблівым варыянце, які мы называем паводле В. Татаркевіча «віленскім барока». Гэты выдатны віленскі гісторык мастацтва ў 1930-я гады прапанаваў менавіта так называць з’явы ракако ў межах стылю позняга барока ў Вялікім Княстве Літоўскім. Аб рысах ракайльнага жывапісу сведчаць не толькі яго мастацкія асаблівасці, але і змест і нават месца знаходжання ў святыні. Манументальны роспіс гродзенскай катэдры гарманізуе з усім ансамблем гэтага касцёла. Ён існуе ў адзіным гарманічным цэлым з шэрагам барочных алтароў у наве і трансепце. У стылёвым характары жывапісу назіраюцца супярэчнасці, звязаныя з выкарыстаннем іконаграфічных крыніцаў ХVІІ ст., але ў цэлым сценапіс адпавядае познебарочнаму кірунку мастацтва ХVІІІ ст., якое носіць назву «віленскага барока».
Вольга БАЖЭНАВА
Літаратура
|
![]() |
![]()
|
![]()
|
![]() |